De laatste jaren is het digitaliseren van historische bronnen sterk toegenomen. Regelmatig wordt bekend gemaakt dat weer een archief is ontsloten. Zie bijvoorbeeld het blogartikel van 7 november 2016: Gemeentearchief Vlissingen digitaliseert opnieuw maritiem-historische bronnen
Het wordt steeds makkelijker om thuis vanuit de luie stoel onderzoek te doen in oude archieven. Een mooie ontwikkeling. Hoewel er natuurlijk niets gaat boven het vasthouden en zien (en ruiken) van de originele documenten wordt het zo een stuk makkelijker om de archieven te raadplegen. Ook op het gebied van maritieme geschiedenis zijn er recentelijk bijzondere bronnen toegankelijk gemaakt. Zo zijn alle scans van het Stadsarchief Amsterdam nu gratis vanuit huis te bekijken. Dat kon voorheen alleen in het archief zelf, of thuis tegen betaling.
Voor maritieme historici zijn vooral de Vonnissen van Averij Grosse en de archieven van de Waterschout van Amsterdam interessant. De Vonnissen van Averij Grosse bevatten veel informatie over de schade aan schepen. Er wordt in vermeld hoe de schade ontstaan is en wie voor de kosten moeten opdraaien. Het archief beslaat de periode 1700-1810 en het is mogelijk om op naam van schipper, schip of route te zoeken.
Ook de Archieven van de Waterschout zijn een rijke bron. Bij de waterschout werden allerlei zaken geregeld, zoals monsterrollen met vermelding van de gages van de bemanningsleden, zeebrieven en nalatenschappen van overleden zeelieden. Het gaat daarbij voornamelijk om de vaart binnen Europa, de walvisvaart en de vaart op West-Indië. De meeste documenten komen uit de negentiende eeuw, maar de monsterrollen gaan terug tot 1747. Helaas is de bijbehorende klapper nog niet gedigitaliseerd, dus voor het zoeken naar een bepaalde naam is nog een reisje naar Amsterdam vereist. Maar ook willekeurig neuzen in deze archieven levert interessante vondsten op. Bijvoorbeeld de monsterrol van het schip Henrieta, schipper Roelof de Koe uit 16 oktober 1780. Daarop is speciaal aangegeven dat de vrouw van Gerke Harms, wonende in de Nieuwe Armsteeg in De Vergulde Bot, borg staat voor de kok Arend Jans uit Groningen.
Bron: Stadsarchief Amsterdam, toegang 38: Archief van de Waterschout
Ook archieven in het buitenland kunnen veel documenten bevatten over het Nederlandse maritieme verleden. Zo is het sinds afgelopen zomer mogelijk om via de website search.findmypast.co.uk (tegen betaling) te zoeken naar zeelieden en militairen die in de periode 1795-1815 in Engelse krijgsgevangenschap zijn beland. En dat zijn er duizenden. Zo viel in 1796 een vloot VOC-schepen in Engelse handen, werden een jaar later veel schepen veroverd na de slag bij Kamperduin en werd in 1799 een complete vloot aan de Britten overgegeven tijdens het zogenaamde “Vlieter-Incident”. Daarnaast zijn veel schepelingen van vissersschepen, koopvaardijschepen en walvisvaarders in de database terug te vinden. Dat is bijzonder, want tot nu toe was het voor deze periode vrijwel alleen mogelijk om opvarenden van VOC-schepen in een database op te zoeken (zie: http://vocopvarenden.nationaalarchief.nl/ )
De krijgsgevangenen kwamen vaak terecht op oude ontmantelde oorlogsschepen die als gevangenis werden gebruikt. Opvallend is dat we ook vrouwen aantreffen in de lijsten met gevangenen. Zij werden in de monsterrollen vaak niet genoemd en bleven daardoor onzichtbaar. Een voorbeeld is de lijst uit 1799 van het gevangenisschip Sandwich, dat bij Chatham op de Thames lag. Aan boord zijn onder anderen de vrouwen Jannetje Nort Meyer, Annetje Lenschooten en Natje Bloom; alledrie opvarenden van het oorlogsschip Beschermer dat zich in 1799 had overgegeven. Verder is aan boord van de Sandwich een kind geboren met de naam Schoondrager, voornaam onbekend. Het kindje overlijdt op 24 oktober 1800 op ditzelfde schip. Ze is nog maar drie maanden oud.
Bron: National Archives, Registers of Dutch POW’s, Sandwich (ship), ADM 103/639
Zo zitten deze archieven weer vol met bijzondere, aangrijpende, en verrassende informatie. Zowel voor (maritieme) historici als genealogen zeer de moeite waard.
Nederlandse Vereniging voor Zeegeschiedenis 